Kamulaştırmasız El Atma: Mülkiyet Hakkınız İhlal Edildiğinde Ne Yapabilirsiniz?
(2942 Sayılı Kanun – Geçici Madde 6 Rehberi)
Türkiye’de en çok tartışılan mülkiyet hakkı ihlallerinden biri “kamulaştırmasız el atma.” İdarenin herhangi bir kamulaştırma işlemi yapmadan taşınmazı fiilen kamu hizmetine ayırması… Bir yol, bir park, bir tesis veya başka bir kamu yatırımı… Ve çoğu zaman malikler tarafından ancak yıllar sonra fark edilen, sessiz ama ciddi bir mülkiyet hakkı kaybı.
Peki bu durumda ne yapılabilir? Hangi yıllara ait el atmalar dava konusu olabilir? Bedel nasıl hesaplanır? Uzlaşma neden dava şartıdır? Aşağıda, konuyu net bir zaman çizelgesi ve rehber formatıyla ele alıyoruz.
1. Kamulaştırmasız El Atma Nedir?
En basit hâliyle: İdare, herhangi bir kamulaştırma kararı almadan ve malikin rızası olmadan taşınmazı kamu hizmetine tahsis eder veya üzerinde fiili bir tesis kurar. Bu durum hukuken haksız fiil niteliğinde bir müdahaledir ve malikin mülkiyet hakkı anayasal düzeyde ihlal edilmiş olur.
2. Tarihsel Arka Plan: Bu Davaların Kaderi Nasıl Şekillendi?
Kamulaştırmasız el atma, uzun yıllar boyunca değişen mevzuat ve Anayasa Mahkemesi kararları nedeniyle karmaşık bir alan olarak gündemde kaldı. 1956 tarihli Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı ile malike hem el atmanın önlenmesi hem de bedel davası açma hakkı tanındı; bu dönemde herhangi bir hak düşürücü süre yoktu. Ardından 1961’de çıkarılan 221 sayılı Kanun, 1956–1961 arasındaki el atmalar için dava yolunu tamamen kapattı. Bu ağır sınırlama 2022’de Anayasa Mahkemesi tarafından mülkiyet hakkına aykırı bulunarak iptal edildi. 1983’te yürürlüğe giren 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ise kamulaştırmasız el atma davalarına 20 yıllık hak düşürücü süre getirdi; ancak bu süre de 2003’te Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi ve sistemde ciddi bir hukuki boşluk oluştu.
Bu boşluğu gidermek amacıyla yasaya Geçici Madde 6 eklendi. Bu madde, 09.10.1956–04.11.1983 tarihleri arasında taşınmazına fiilen el konulan maliklere bedel talep etme hakkı tanır. Bu döneme ilişkin el atmalarda malikin yalnızca bedel isteyebileceği, el atmanın önlenmesi talebinde bulunamayacağı hüküm altına alınmıştır. Bedel, taşınmazın el atıldığı tarihteki nitelikleri dikkate alınarak, malikin idareye başvurduğu günkü değer üzerinden hesaplanır. Böylece uzun yıllar önce gerçekleşen müdahalelerde dahi malikin güncel değer üzerinden tazmin edilmesi mümkün olur.
3. Geçici Madde 6 Kimleri Kapsıyor?
09.10.1956 – 04.11.1983 arasında gerçekleşen,
Taşınmaza fiilen el konulan,
Kamu hizmetine ayrılan veya üzerinde kamu tesisi yapılan,
Müdahalesi malikin rızası olmadan yapılan tüm el atmalar.
Malik ne talep edebilir?
Sadece bedel talep edebilir.
Bedel hangi ölçütlere göre belirlenir?
El atma tarihindeki nitelikler,
Başvuru günündeki değer.
Bu yöntem, yıllar içinde oluşan değer kayıplarını dengelemek için özel olarak düzenlenmiştir.
4. Uzlaşma Artık Dava Şartı
2013 değişikliği ile uzlaşma sürecine başvurmadan dava açılamaz.
Süreç şu şekilde işler:
Malik idareye başvurur.
İdare en geç 6 ay içinde uzlaşmaya davet eder.
Uzlaşma görüşmeleri yapılır.
Uzlaşmada değerlendirilmesi mümkün seçenekler:
Trampa (idareden taşınmaz verilmesi)
Sınırlı ayni hak tanınması
İmar hakkı kullandırılması
Nakdi bedel
Taksitli ödeme (faizli)
Uzlaşma sağlanamazsa:
Uzlaşmazlık tutanağı düzenlenir.
3 ay içinde bedel tespiti davası açılır.
Yargıtay’a göre bu süre hak düşürücü değildir.
5. Sonuç: Mülkiyet Hakkınız Yıllar Önce İhlal Edilmiş Olsa Bile Hak Arayabilirsiniz
Kamulaştırmasız el atma Türkiye’de sık görülen bir uygulamadır. Özellikle 1956–1983 arasındaki el atmalar için Geçici Madde 6 sayesinde malikler güncel değer üzerinden tazminat alma hakkına sahiptir. Eğer taşınmazınız üzerinde bir yol, park, tesis veya başka bir kamu çalışması varsa:
Bedel hesabı güncel yapılır,
Uzlaşma zorunludur,
Tazminat hakkınız devam eder.
Mülkiyet hakkı Anayasa’nın en güçlü güvencelerinden biridir. Kamulaştırma yapılmadan el konulan taşınmazlar için dava yolunun açık olması da bu güvencenin doğal sonucudur.
Bizimle İletişime Geçin
Kamulaştırmasız el atma ile ilgili hukuki değerlendirme, başvuru hazırlığı veya dava süreci konusunda profesyonel destek almak isterseniz bizimle iletişime geçebilirsiniz.